Slapeloosheid en riskant drinken zijn zo nauw met elkaar verweven dat naar schatting minstens een derde en zelfs 91% van alle mensen die aan slaapstoornissen lijden ook zwaar alcohol consumeren. Een nieuwe studie suggereert dat ervaren stress en depressie een rol spelen in de relatie tussen de twee aandoeningen – wat misschien niet verrassend is. Maar omdat de relatie tussen slapeloosheid en zwaar alcoholgebruik in beide richtingen werkt, hangt de invloed van stress of depressie volgens de analyse af van welke aandoening het eerst optrad.

De relatie tussen slapeloosheid en alcoholgebruik

“We waren vooral geïnteresseerd in hoe slapeloosheid leidt tot alcoholconsumptie, en we ontdekten dat dit voornamelijk door stress lijkt te komen. Maar toen we de paden omkeerden, bleek dat alcoholgebruik vooral leidde tot slapeloosheid door depressie,” zei Jessica Weafer, hoofdauteur van het onderzoek en universitair hoofddocent psychiatrie en gedragsgezondheid aan The Ohio State University College of Medicine. Het identificeren van dit soort mediërende factoren kan belangrijke gevolgen hebben voor de behandeling. “Als mensen met slapeloosheid hoge stressniveaus ervaren, kunnen we misschien de kans verkleinen dat hun slapeloosheid leidt tot zwaar drinken door de stress aan te pakken. Dat is het ideaal op lange termijn of de hoop dat dit werk een impact kan hebben op de behandeling.”

Slapeloosheid en riskant drinken kunnen iemands leven ontwrichten: beide worden geassocieerd met absenteïsme op het werk en verminderde productiviteit. Chronische slapeloosheid kan het risico op hart- en vaatziekten, Alzheimer en andere chronische ziekten verhogen. Een kenmerk van een stoornis in het gebruik van alcohol (AUD) is blijven drinken ondanks interpersoonlijke problemen, ziekte of verwondingen, of ondanks rijden onder invloed. Weafer heeft haar onderzoeksfocus uitgebreid naar de risico’s van alcoholproblemen om rekening te houden met het feit dat slecht slapen kan leiden tot meer alcoholgebruik en dat mensen met AUD vaak slaapstoornissen hebben.

“Het aantal mensen met AUD die ook aan slapeloosheid lijden is heel erg hoog. Dat is opvallend en belangrijk,” zei ze. De deelnemers aan dit onderzoek maakten deel uit van een groter project waarin de effectiviteit van een digitale interventie voor slapeloosheid werd getest bij mensen met slaapstoornissen en zwaar alcoholgebruik. In totaal vulden 405 vrijwilligers vragenlijsten in over de ernst van hun slapeloosheid, hun huidige en vroegere drinkgedrag en waargenomen symptomen van stress en depressie. Stress en depressie overlappen elkaar vaak, maar zijn toch verschillend – de stressschaal meet de mate waarin levenssituaties als stressvol worden ervaren, terwijl de depressieschaal gedragingen en gevoelens meet die verband houden met hoop, angst, geluk en eenzaamheid. Eerder onderzoek heeft aangetoond dat stress of depressie, of beide, kunnen bijdragen aan slaapstoornissen of zwaar alcoholgebruik, volgens de eerste auteur van de studie, Justin Verlinden, een doctoraalstudent cognitieve neurowetenschappen aan de Universiteit van Kentucky. “Er zijn zoveel verschillende oorzaken die slaapstoornissen en alcoholgebruik kunnen verklaren. We wilden de verbanden leggen en kijken of er een verband was,” zei hij.

De invloed van stress en depressie

Analyse van de gegevens met behulp van verschillende statistische modellen toonde aan dat stress en depressie de relatie tussen slapeloosheid en riskant alcoholgebruik op verschillende manieren beïnvloeden. “Als we stress en depressie afzonderlijk bekijken, vinden we een indirect verband tussen slapeloosheid en alcoholgebruik, en tussen alcoholgebruik en slapeloosheid – wat betekent dat een groot deel van het verband tussen slapeloosheid en alcoholgebruik verklaard kan worden door ervaren stress of depressie,” zei Verlinden. “Wanneer stress en depressie in dezelfde modellen worden beschouwd, komen er unieke resultaten naar voren, ook al hebben stress en depressie veel gemeenschappelijke kenmerken.” Een model van slapeloosheid dat zwaar alcoholgebruik voorspelt, toonde aan dat de kenmerken van stress – naast de symptomen die gedeeld worden met depressie – deze relatie beter beschrijven.

In een model met de omgekeerde volgorde, waarin alcoholconsumptie het begin van slapeloosheid voorspelt, worden de associaties beter verklaard door symptomen van depressie die niet gedeeld worden met stress. Deze bevinding was verrassend voor de onderzoekers, maar toont het voordeel aan van het bekijken van stress en depressie in hetzelfde model om te zien hoe deze paden kunnen verschillen afhankelijk van de richting. Zowel stress als depressie worden beschreven als gedeeltelijk indirecte routes, wat betekent dat er een aantal andere factoren zijn die het verband tussen slecht slapen en alcoholproblemen kunnen verklaren, aldus de onderzoekers. De bevindingen zijn eerder een momentopname en verklaren niet hoe slapeloosheid en zwaar alcoholgebruik met de tijd verbonden raken, of waar depressie en stress passen in deze evoluerende relatie. Het team verzamelt momenteel een definitieve dataset waarmee onderzoekers slapeloosheid, stress en depressie over een periode van 12 maanden kunnen volgen om een beter inzicht te krijgen in de onderling verbonden paden.