Nieuwe bevindingen suggereren dat mensen die geen behandeling zoeken voor obstructieve slaapapneu een hoger risico lopen op het ontwikkelen van de ziekte van Parkinson. Het gebruik van continue positieve luchtwegdruk (CPAP) kan dit risico verminderen door de slaapkwaliteit te verbeteren en een constante luchtstroom gedurende de nacht te handhaven. Het onderzoek werd gepubliceerd in JAMA Neurology en analyseerde elektronische patiëntendossiers van meer dan 11 miljoen Amerikaanse militaire veteranen die tussen 1999 en 2022 werden behandeld door het Department of Veterans Affairs. Onderzoekers van de Oregon Health & Science University en het Portland VA Health Care System leidden het project.

Wat is de ziekte van Parkinson?

De ziekte van Parkinson is een progressieve neurologische aandoening waarbij bepaalde zenuwcellen in de hersenen, met name in de substantia nigra, geleidelijk afsterven. Deze zenuwcellen produceren normaal dopamine, een neurotransmitter die cruciaal is voor het regelen van beweging en de interactie tussen spieren en zenuwen. Wanneer het dopamineniveau daalt, treden de typische bewegingsstoornissen op die kenmerkend zijn voor de ziekte.

De ziekte van Parkinson is wereldwijd een van de meest voorkomende neurodegeneratieve ziekten. Vooral mensen van 60 jaar en ouder worden getroffen en het risico neemt toe met de leeftijd. Volgens schattingen ontwikkelen één tot twee op de 1000 mensen in de algemene bevolking de ziekte, en bij mensen boven de 60 is dat zelfs één tot twee op de 100. Mannen hebben iets meer kans om de ziekte te krijgen. Mannen hebben iets meer kans om de ziekte te krijgen dan vrouwen. Hoewel de ziekte van Parkinson meestal voorkomt bij oudere mensen, kan deze in zeldzame gevallen ook jongere volwassenen treffen.

De oorzaken van de ziekte van Parkinson zijn nog niet volledig bekend, maar het is bekend dat verschillende factoren op elkaar inwerken. De kern van de ziekte is het progressieve afsterven van dopamine producerende zenuwcellen in de substantia nigra, een gebied in de hersenen dat belangrijk is voor het controleren van beweging. Het is niet duidelijk waarom deze cellen afsterven. Zowel genetische als omgevingsfactoren kunnen een rol spelen. Ongeveer 5-10 procent van de gevallen kan worden teruggevoerd op genetische veranderingen, zoals mutaties in bepaalde genen zoals LRRK2, PINK1 of SNCA. In de meeste gevallen gaat het echter niet om een duidelijk erfelijke vorm van Parkinson, maar eerder om een verhoogde vatbaarheid. Er wordt ook vermoed dat omgevingsfactoren het risico verhogen. Dit zijn onder andere langdurige blootstelling aan pesticiden en bepaalde chemicaliën, zoals die in de landbouw worden aangetroffen. Hoofdverwondingen, zware metalen en oplosmiddelen worden ook besproken als mogelijke risicofactoren. Geen van deze factoren alleen leidt echter noodzakelijkerwijs tot de ziekte; in plaats daarvan lijkt de interactie van verschillende invloeden doorslaggevend te zijn.

De ziekte van Parkinson is ongeneeslijk

Een andere belangrijke risicofactor is leeftijd. Hoe ouder iemand wordt, hoe gevoeliger de zenuwcellen lijken te zijn voor beschadiging, omdat de zelfherstelmechanismen van het lichaam na verloop van tijd afnemen. Daarnaast spelen biologische processen een rol, zoals de misvouwing van bepaalde eiwitten zoals alfa-synucleïne. Deze kunnen zich ophopen in zenuwcellen en zogenaamde Lewy-lichaampjes vormen, die de celfunctie verstoren. Oxidatieve stress, dat wil zeggen de ophoping van schadelijke vrije radicalen, en chronische ontstekingsprocessen in de hersenen lijken ook bij te dragen aan schade aan zenuwcellen. In het algemeen wordt aangenomen dat de ziekte van Parkinson wordt veroorzaakt door een complexe interactie van verschillende genetische, biologische en omgevingsfactoren, waarvan de exacte betekenis nog steeds intensief wordt onderzocht door onderzoekers.

De symptomen van de ziekte ontwikkelen zich meestal geleidelijk en worden in het begin vaak over het hoofd gezien. De klassieke hoofdsymptomen zijn tremor (trillen) in rust, spierstijfheid (rigiditeit), vertraagde beweging (bradykinesie) en posturale instabiliteit. Veel mensen met de ziekte van Parkinson merken ook veranderingen in hun gezichtsuitdrukkingen, kortere stappen bij het lopen of moeite met het initiëren van bewegingen. Naast deze motorische verschijnselen treden vaak ook niet-motorische verschijnselen op, zoals slaapstoornissen, depressieve stemmingen, reukverlies of autonome problemen zoals constipatie, soms zelfs jaren voordat de motorische verschijnselen beginnen.

De behandeling van de ziekte van Parkinson is erop gericht de symptomen te verlichten en de kwaliteit van leven zo lang mogelijk te behouden, aangezien de ziekte momenteel ongeneeslijk is. De therapie richt zich op medicamenteuze behandeling, in het bijzonder met L-dopa, dat in de hersenen wordt omgezet in dopamine en het gebrek aan dopamineproductie gedeeltelijk compenseert. Andere medicijnen zoals dopamineagonisten of MAO-B-remmers kunnen als aanvulling worden gebruikt. Bij gevorderde Parkinson of als de medicatie niet voldoende effectief is, kan ook diepe hersenstimulatie (DBS) worden overwogen – een chirurgische ingreep waarbij fijne elektroden specifieke gebieden in de hersenen stimuleren, waardoor de symptomen verbeteren. Daarnaast spelen niet-medicamenteuze maatregelen een belangrijke rol: fysiotherapie ondersteunt de mobiliteit en het evenwicht, logopedie helpt bij spraak- en slikstoornissen en bezigheidstherapie maakt het dagelijks leven gemakkelijker. Psychologische begeleiding en sociale steun kunnen ook waardevol zijn.

Hoe slaapapneu de hersenen beïnvloedt

Het nieuwe onderzoek suggereert dat langdurige onbehandelde slaapapneu kan bijdragen aan een hoger risico op de ziekte van Parkinson. Zelfs nadat rekening werd gehouden met belangrijke factoren zoals obesitas, leeftijd en hoge bloeddruk, vonden de onderzoekers nog steeds een duidelijk verband tussen onbehandelde slaapapneu en de ziekte van Parkinson. Van de miljoenen veteranen met slaapapneu hadden degenen die geen CPAP-therapie kregen bijna twee keer zoveel kans om de ziekte van Parkinson te ontwikkelen als degenen die deze therapie wel kregen. “Dit betekent niet dat je gegarandeerd de ziekte van Parkinson ontwikkelt, maar het verhoogt je risico wel aanzienlijk,” zei co-auteur Gregory Scott, M.D., Ph.D., assistent-professor pathologie aan de OHSU School of Medicine en patholoog bij VA Portland.

Slaapapneu is een slaapgerelateerde ademhalingsstoornis waarbij de ademhaling herhaaldelijk stopt tijdens de slaap. Deze pauzes ontstaan ofwel doordat de luchtwegen tijdelijk geblokkeerd zijn(obstructieve slaapapneu, OSA) of doordat de hersenen tijdelijk stoppen met het sturen van signalen om te ademen (centrale slaapapneu, CSA). De obstructieve vorm komt het meest voor. De pauzes in de ademhaling zorgen ervoor dat het zuurstofgehalte in het bloed daalt en het lichaam reageert met korte wekreacties die de slaap herhaaldelijk onderbreken – vaak zonder dat de getroffen persoon zich daarvan bewust is. Typische symptomen zijn luid, onregelmatig snurken, waargenomen ademhalingsonderbrekingen, slaperigheid overdag, concentratieproblemen, ochtendhoofdpijn of een droge mond na het ontwaken. Als slaapapneu onbehandeld blijft, kan het op lange termijn het risico op hoge bloeddruk, hartritmestoornissen, beroertes en stofwisselingsziekten verhogen.

Slaapapneu komt relatief vaak voor. Obstructieve slaapapneu komt naar schatting voor bij 5-10% van de volwassenen, waarbij de frequentie toeneemt met de leeftijd en mannen er iets vaker last van hebben dan vrouwen. Het risico is verder verhoogd bij mensen met overgewicht. Centrale slaapapneu komt veel minder vaak voor en treedt vaak op in combinatie met bepaalde reeds bestaande aandoeningen zoals hartfalen of neurologische aandoeningen. Afhankelijk van de ernst kunnen de ademhalingsonderbrekingen zelf enkele seconden tot een minuut duren en komen ze meestal meerdere keren per uur voor. Milde vormen kunnen ongeveer 5-15 adempauzes per uur inhouden, matige vormen 15-30, en ernstige vormen zelfs meer dan 30 adempauzes per uur slaap. Deze herhaalde onderbrekingen verklaren waarom de getroffenen vaak uitgeput zijn ondanks dat ze zogenaamd genoeg slaap krijgen.

Veteranen melden aanzienlijke voordelen van CPAP

“Als je stopt met ademen en je zuurstofniveau is niet op een normaal niveau, dan functioneren je neuronen waarschijnlijk ook niet op een normaal niveau,” zegt hoofdauteur Lee Neilson, M.D., assistent-professor neurologie aan OHSU en neuroloog bij Portland VA. “Als je dat nacht na nacht, jaar na jaar bij elkaar optelt, zou dat kunnen verklaren waarom het corrigeren van het probleem met CPAP enige veerkracht kan opbouwen tegen neurodegeneratieve ziekten, waaronder Parkinson.”

Neilson zei dat de bevindingen het belang onderstrepen van het geven van prioriteit aan een gezonde slaap voor zijn patiënten, vooral gezien het verhoogde risico op de ziekte van Parkinson dat in het onderzoek naar voren kwam. Scott merkte op dat sommige mensen met slaapapneu huiverig zijn om CPAP te gebruiken, maar benadrukte dat veel veteranen zeer positieve ervaringen hebben met het apparaat. “De veteranen die hun CPAP-apparaat gebruiken, vinden het geweldig”, legde hij uit. “Ze vertellen andere mensen erover. Ze voelen zich beter, ze zijn minder moe. Als anderen weten van deze verlaging van het risico op Parkinson, kan dat mensen met slaapapneu overtuigen om CPAP nog meer te proberen.”

Een veranderd circadiaan ritme verergert de ziekte van Parkinson

Chronisch slaaptekort en onregelmatige slaap-waakcycli kunnen risicofactoren zijn voor de ziekte van Parkinson, volgens onderzoek van de Lewis Katz School of Medicine van Temple University (LKSOM). Met behulp van een diermodel toonden de onderzoekers aan dat verstoringen van het circadiane ritme die al voor het begin van de ziekte van Parkinson bestaan, de motorische en leerstoornissen die door de ziekte worden veroorzaakt, drastisch verergeren. Na het 60e levensjaar zijn de meeste gevallen van de ziekte van Parkinson idiopathisch, wat betekent dat de oorzaak onbekend is. Sommige deskundigen denken dat de ziekte in deze gevallen ontstaat door interacties tussen genen en risicofactoren in de omgeving. Deze laatste omvatten chronische stress, slaapstoornissen en verstoringen van het circadiane ritme, die allemaal de werking van het centrale zenuwstelsel aantasten en kunnen bijdragen aan de pathologie die kenmerkend is voor de ziekte van Parkinson.

De onderzoekers onderzochten de rol van veranderde circadiane ritmes met behulp van een bestaand muismodel van de ziekte van Parkinson, waarbij behandeling met MPTP, een neurotoxine, aspecten van de ziekte bij muizen reproduceert. De onderzoekers verdeelden de dieren in twee groepen. De eerste groep, de controlegroep, werd blootgesteld aan een regelmatig circadiaan ritme, met 12 uur licht gevolgd door 12 uur duisternis per dag. In de tweede groep werd het circadiane ritme veranderd door dagelijkse blootstelling aan 20 uur licht gevolgd door slechts vier uur duisternis. Na 60 dagen werden enkele dieren uit elke groep behandeld met MPTP. Beoordeling van beweging en gedrag toonde aan dat alle met MPTP behandelde muizen de ziekte van Parkinson ontwikkelden, maar de dieren met een veranderd circadiaans ritme vertoonden significante leerstoornissen. Ze vertoonden ook ernstige motorische stoornissen met drastische stoornissen in motorische coördinatie en motorisch leervermogen – veel erger dan de stoornissen die werden waargenomen bij MPTP-behandelde muizen met een normaal circadiaan ritme.

Om te begrijpen waarom verstoring van het circadiane ritme de ziekte van Parkinson verergert, onderzochten de onderzoekers de hersenen van de aangetaste muizen. In een gebied dat bekend staat als de substantia nigra zagen ze een significante afname van de neuronen die dopamine produceren, waarvan het verlies een belangrijk moleculair kenmerk is van de ziekte van Parkinson. De substantia nigra is het epicentrum van de ziekte van Parkinson. Normaal sterven cellen in dit deel van de hersenen af, maar onze studie toont aan dat verstoringen van het circadiane ritme de celdood daar versnellen. Bovendien waren cellen die bekend staan als microglia, die normaal gesproken neuronen beschermen, overactief in muizen met MPTP en een verstoord circadiaans ritme. De overactivatie van microglia kan de neuro-inflammatie verergeren en mogelijk de progressie van de ziekte van Parkinson versnellen.